بیست نکته‌ی طلایی برای ثبت دقیق سیگنال EEG و تضمین کیفیت تحلیل QEEG

در دنیای نوروساینس، کیفیت سیگنال EEG، مهم‌ترین عامل در اعتبار هر تحلیل QEEG است.
حتی یک تماس ضعیف بین الکترود و پوست سر یا یک صدای محیطی ساده می‌تواند داده را آلوده و نتیجه را از واقعیت دور کند.
QEEG مثل نقشه‌ای دقیق از فعالیت مغز است؛ اما اگر پایه‌ی این نقشه، یعنی ثبت اولیه، دقیق نباشد، تمام تحلیل‌ها بر پایه‌ی داده‌های اشتباه بنا می‌شوند.
در این مقاله ۲۰ نکته‌ی علمی و کاربردی آورده شده که رعایت آن‌ها در کلینیک‌ها و مراکز نوروفیدبک، کیفیت سیگنال ثبت‌شده را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

🔹 ۱. اطمینان از تمیز و خشک بودن الکترودها یا کلاه EEG

قبل از شروع ثبت، حتماً از تمیز بودن تمام الکترودها و خشک بودن کامل سطح داخلی کلاه ثبت مطمئن شوید. ماندن ژل یا رطوبت باعث افزایش امپدانس و ایجاد نویز می‌شود.

🔹 ۲. شست‌وشوی مو پیش از مراجعه

به مراجع اطلاع دهید که موهای خود را در روز ثبت بشوید و کاملاً خشک کند. بعد از شست‌وشو از نرم‌کننده یا ماسک مو استفاده نکند، چون این مواد چرب رسانایی را کاهش می‌دهند.

🔹 ۳. اجتناب از مواد حالت‌دهنده‌ی مو

تافت، ژل، واکس یا کرم‌های حالت‌دهنده، چسبندگی الکترود را مختل می‌کنند و باعث ناپایداری سیگنال می‌شوند.

🔹 ۴. حذف زیورآلات فلزی

بهتر است مراجع زیورآلات و گوشواره‌های فلزی را در منزل باز کند تا از تداخل الکتریکی و خطر گم شدن آن‌ها جلوگیری شود.

🔹 ۵. پوست و صورت بدون مواد چرب یا آرایشی

پوست چرب یا پوشیده از کرم و لوازم آرایش، مقاومت سطحی را بالا می‌برد و امپدانس را افزایش می‌دهد. اگر لازم است، مواد آرایشی قبل از ثبت با دستمال مرطوب پاک شوند.

🔹 ۶. لباس راحت و آزاد

لباس‌های تنگ یا یقه‌اسکی می‌توانند باعث ایجاد تنش در گردن و شانه شوند و نویز عضلانی ایجاد کنند. پوشش راحت و نخی برای مراجع ایده‌آل است.

🔹 ۷. پرهیز از کافئین

کافئین در قهوه، چای، نوشابه، شکلات داغ و نوشیدنی‌های انرژی‌زا وجود دارد و باعث افزایش فعالیت بتا در مغز می‌شود. حداقل دو ساعت قبل از ثبت نباید مصرف شود.

🔹 ۸. پرهیز از سیگار و نیکوتین

سیگار، حتی نوع الکترونیکی، باعث افزایش تنش عصبی و تغییر در امواج مغزی می‌شود. بهتر است مراجع حداقل دو ساعت قبل از جلسه از مصرف آن خودداری کند.

🔹 ۹. پرهیز از مصرف الکل و مواد محرک

مصرف الکل یا ماری‌جوانا تا ۶ ساعت قبل از ثبت، موجب تغییر در فاز امواج و کاهش دقت ثبت می‌شود.

🔹 ۱۰. نور مناسب محیط

نور شدید یا چشمک‌زن باعث پلک‌زدن مداوم و حرکت چشمی می‌شود. نور محیط باید ملایم و ثابت باشد و اگر مانیتوری در مقابل فرد قرار دارد، نور آن کاهش داده شود.

🔹 ۱۱. سکوت و آرامش در محیط ثبت

کوچک‌ترین صدا یا گفت‌وگو در اطراف مراجع می‌تواند تمرکز او را برهم زند و منجر به تغییر در ریتم آلفا شود. محیط باید آرام و بدون رفت‌و‌آمد باشد.

🔹 ۱۲. دمای مناسب

دمای محیط نباید خیلی گرم یا خیلی سرد باشد. هوای سرد باعث لرزش عضلات و نویز مکانیکی می‌شود؛ گرما نیز باعث بی‌قراری و تنش می‌گردد.

🔹 ۱۳. توضیح فرایند ثبت به مراجع

اگر مراجع نداند قرار است چه اتفاقی بیفتد، دچار اضطراب می‌شود و مغزش وارد حالت بتای بالا خواهد شد. چند دقیقه وقت بگذارید و روند کار را ساده و شفاف توضیح دهید.

🔹 ۱۴. وضعیت بدنی و فک ریلکس

به فرد یاد دهید فک خود را کمی باز نگه دارد تا عضلات صورت درگیر نشوند. هرگونه تنش عضلانی باعث نویز EMG می‌شود.

🔹 ۱۵. امپدانس پایین و متعادل

امپدانس هر کانال باید کمتر از ۵ کیلو اهم باشد و اختلاف بین کانال‌ها بیش از ۱ کیلو اهم نباشد. این محدوده بهترین تعادل را بین رسانایی و پایداری ایجاد می‌کند.

🔹 ۱۶. پیشگیری از خواب‌آلودگی یا بی‌قراری

اگر فرد خسته است یا به خواب می‌رود، ثبت را متوقف کنید. چند دقیقه صحبت ساده یا حرکت بدن می‌تواند ریتم مغزی را به حالت طبیعی برگرداند.

🔹 ۱۷. کنترل حرکات چشم

حرکات چشم از شایع‌ترین منابع آرتیفکت هستند. به مراجع آموزش دهید در حالت چشم بسته پلک نزند و در حالت چشم باز، فقط به یک نقطه ثابت نگاه کند.

🔹 ۱۸. ریلکسیشن ذهنی

از مراجع بخواهید هنگام ثبت به موضوع خاصی فکر نکند. مغز باید در حالت پایه (Resting State) ثبت شود، نه هنگام پردازش فعال.

🔹 ۱۹. بررسی شاخص‌های آماری کیفیت

پس از ثبت، دو شاخص Test-Retest Reliability (بالاتر از ۰.۹) و Split-Half Reliability (بالاتر از ۹۵٪) باید بررسی شود. این دو شاخص تضمین می‌کنند داده‌ها پایدار و قابل تحلیل هستند.

🔹 ۲۰. ثبت گزارش و مستندسازی

در پایان ثبت، شرایط محیط، وضعیت مراجع، زمان دقیق و هر عامل غیرعادی باید در فرم گزارش یادداشت شود. این اطلاعات به تحلیل‌گر QEEG کمک می‌کند در تفسیر داده‌ها دقت بیشتری داشته باشد.

📊 جمع‌بندی

کیفیت ثبت EEG تنها به مهارت اپراتور وابسته نیست، بلکه به دقت در تمام جزئیات قبل، حین و بعد از ثبت بستگی دارد.
رعایت این ۲۰ نکته باعث می‌شود سیگنال مغزی تمیز، دقیق و بدون نویز باشد — داده‌ای که می‌توان با اطمینان آن را وارد نرم‌افزارهای تحلیل QEEG و سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مانند EEGLOG کرد.

به خاطر داشته باشید: در QEEG هیچ تحلیلی مهم‌تر از داده‌ی درست نیست.
کیفیت ثبت، پایه‌ی کیفیت درمان است.

تحلیل الگوی مغزی OCD در QEEG غیردیتابیسی

نقشه‌ای دقیق از مدارهای وسواس در مغز

اختلال وسواس فکری–عملی (OCD) از جمله اختلالاتی است که ریشه‌ی آن را باید در سطح عملکردی مغز جست‌وجو کرد، نه صرفاً در سطح شناختی یا رفتاری. سال‌ها پژوهش نوروساینس نشان داده‌اند که OCD بیش از هر چیز، ناشی از اختلال در مدارهای عصبی مرتبط با کنترل، ارزیابی و توقف رفتارها است. بررسی‌های QEEG، به‌ویژه در حالت غیردیتابیسی، تصویری دقیق از این ناهنجاری‌ها ارائه می‌دهند — تصویری که در بسیاری موارد از تحلیل‌های بالینی سنتی هم گویاتر است.

QEEG غیردیتابیسی چیست و چه مزیتی دارد؟

در QEEG دیتابیسی، الگوی فعالیت مغزی هر فرد با داده‌های نرمال جمعیت مقایسه می‌شود. این روش در مطالعات گروهی سودمند است، اما برای تحلیل دقیق هر مراجع، ممکن است برخی تفاوت‌های فردی را پنهان کند.

در مقابل، QEEG غیردیتابیسی (Non-database QEEG) مغز را با خودش مقایسه می‌کند. یعنی به جای مقایسه با میانگین جامعه، تفاوت‌های درون‌فردی، هماهنگی بین کانال‌ها و تغییرات دامنه‌ای امواج مورد بررسی قرار می‌گیرد.

این روش برای اختلالاتی مانند OCD که نوسانات عملکردی بسیار ظریف دارند، دقت بیشتری دارد و امکان مشاهده‌ی “الگوی واقعیِ عملکرد مغز” را فراهم می‌کند.

الگوی فعالیت در OCD: نواحی درگیر و شاخص‌های الکتروفیزیولوژیک

مطالعات متعدد QEEG نشان داده‌اند که در بسیاری از بیماران مبتلا به OCD، افزایش توان باند High Beta (22–30 Hz) در نواحی پیش‌پیشانی (Fp1, Fp2, Fz) مشاهده می‌شود. این افزایش معمولاً با بیش‌فعالی مدارهای کنترل شناختی (Cortico-Striatal-Thalamo-Cortical Loop) همبسته است. به عبارت دیگر، مدارهایی که وظیفه‌ی پایش و توقف افکار تکراری را دارند، در وضعیت بیش‌برانگیختگی (Hyperarousal) باقی می‌مانند. افزایش Coherence بین نواحی فرونتال و پاریتال نیز یکی از شاخص‌های تکرارشونده در این اختلال است. Coherence بالا در این مسیر نشانگر نوعی “قفل ارتباطی” است — یعنی نواحی مختلف مغز بیش از حد هم‌زمان فعال می‌شوند و انعطاف عملکردی کاهش می‌یابد. این وضعیت باعث می‌شود ذهن در حلقه‌ی بررسی و تکرار گرفتار بماند. از سوی دیگر، در بسیاری از موارد کاهش توان باند Alpha در نواحی پس‌سری (Occipital) و همچنین کاهش Theta در ناحیه ACC (Anterior Cingulate Cortex) دیده می‌شود.

ACC یکی از مراکز اصلی نظارت بر خطا و ارزیابی است. کاهش فعالیت تتا در این ناحیه به معنای اختلال در توانایی “پایان دادن” به فرایندهای فکری است همان پدیده‌ای که در رفتار وسواسی مشاهده می‌شود.

تفسیر یافته‌ها: از نقشه تا مفهوم

در مجموع، نقشه‌های QEEG در OCD تصویری از مغزی نشان می‌دهند که در حالت آماده‌باش مداوم قرار دارد. افزایش High Beta در نواحی فرونتال نشانگر اضطراب پایه‌ای بالا و کنترل بیش از حد شناختی است. کاهش Alpha با ناتوانی در “ریست ذهنی” ارتباط دارد.

و افزایش Coherence به معنای هم‌قفل شدن مدارهای تصمیم‌گیری و ارزیابی است. در چنین شرایطی، حتی زمانی که فرد منطقی می‌داند نگرانی‌اش بی‌اساس است، مغزش هنوز سیگنال “خطر” را فعال نگه می‌دارد. به همین دلیل، چرخه‌ی وسواس ادامه پیدا می‌کند.

اهمیت تحلیل غیردیتابیسی در طراحی پروتکل

در QEEG غیردیتابیسی، تحلیلگر به جای جست‌وجوی انحراف از نرمال، به دنبال الگوهای درون‌فردیِ ناسازگار می‌گردد. برای مثال:

در فردی ممکن است High Beta فقط در Fz بالا باشد. در دیگری ACC بیش‌فعال‌تر باشد،یا در موردی دیگر، Coherence غیرطبیعی بین FP2 و Pz دیده شود.

در هر حالت، این تفاوت‌ها اهمیت بالینی دارند و در طراحی پروتکل نوروفیدبک (Neurofeedback Protocol) باید لحاظ شوند.

از داده تا درمان: مسیر بالینی

تحلیل QEEG غیردیتابیسی به درمانگر کمک می‌کند تا:

• ناحیه‌ی درگیر را با دقت شناسایی کند (مثلاً ACC یا Orbitofrontal)
• نوع ناهنجاری را مشخص کند (بیش‌فعالی یا کاهش توان)
• و بر اساس آن، پروتکل هدفمند طراحی نماید — مثلاً کاهش High Beta در Fz یا افزایش SMR در Cz. این سطح از شخصی‌سازی، درمان را از حالت “عمومی” خارج کرده و به مسیر Data-driven Neurofeedback نزدیک می‌کند.

OCD در سطح مغز، بیشتر از آنکه صرفاً اختلال فکری باشد، حاصل ناهماهنگی میان مدارهای کنترل، ارزیابی و توقف رفتار است.

QEEG غیردیتابیسی این ناهماهنگی را با دقت میلی‌ولت آشکار می‌کند.

از افزایش High Beta گرفته تا Coherence بالا و کاهش Alpha، هر یک قطعه‌ای از پازل وسواس را نشان می‌دهند.

ترکیب این داده‌ها با تحلیل بالینی، مسیر طراحی درمان‌های مبتنی بر داده را هموار می‌سازد. درمان‌هایی که به جای سرکوب نشانه‌ها، به تنظیم واقعی عملکرد مغز می‌پردازند.