تفاوت‌های الگوی EEG در کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD نوع High Beta

در دهه‌های اخیر، تحلیل EEG و QEEG یکی از ابزارهای کلیدی در درک فیزیولوژی مغز افراد مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) بوده است. مطالعات نشان داده‌اند که ADHD مجموعه‌ای از زیرگروه‌های فیزیولوژیک دارد که هرکدام با الگوی خاصی از فعالیت الکتریکی مغز مشخص می‌شوند. یکی از مهم‌ترین این زیرگروه‌ها، نوع High Beta است — الگویی که در آن فعالیت امواج بتای بالا (۲۲ تا ۳۰ هرتز) بیش از حد افزایش می‌یابد و مغز در وضعیت آماده‌باش مداوم باقی می‌ماند.

با وجود اشتراک در هسته‌ی فیزیولوژیک، الگوی EEG در کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD نوع High Beta تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. این تفاوت‌ها نه‌تنها بازتابی از رشد مغز و تغییرات ساختاری آن در طول زمان هستند، بلکه برای طراحی پروتکل‌های دقیق نوروفیدبک نیز اهمیت بالینی مستقیم دارند.

الگوی High Beta چیست و چه معنایی دارد؟

در حالت طبیعی، امواج بتا به‌ویژه در بازه‌ی ۱۳ تا ۲۱ هرتز، با هوشیاری، تمرکز و فعالیت شناختی مرتبط‌اند. اما وقتی دامنه‌ی امواج بتای بالا (۲۲ تا ۳۰ هرتز) بیش از حد افزایش یابد، معمولاً نشانه‌ای از برانگیختگی بیش‌از‌حد قشر مغز (Cortical Hyperarousal) است. این وضعیت در QEEG به صورت افزایش توان مطلق یا نسبی High Beta Power، به‌ویژه در نواحی پیش‌پیشانی (Fz) و مرکزی (Cz) مشاهده می‌شود.

در بیماران مبتلا به ADHD نوع High Beta، مغز به‌جای کاهش برانگیختگی برای تمرکز، در یک وضعیت «تنش شناختی پایدار» قرار دارد. نتیجه‌ی این پدیده، احساس اضطراب، افکار مزاحم و دشواری در کنترل توجه است.

الگوی EEG در کودکان مبتلا به ADHD نوع High Beta

در کودکان، فعالیت بتای بالا معمولاً گسترده‌تر و نامتقارن‌تر از بزرگسالان است. نقشه‌های QEEG نشان می‌دهند که این افزایش در نواحی پیشانی (frontal) و مرکزی (central) بیشترین شدت را دارد. ویژگی‌های کلیدی این گروه شامل موارد زیر است:

• افزایش توان امواج High Beta (۲۲–۳۰ Hz) در الکترودهای Fz، Cz و گاهی Pz
• نسبت پایین تتا/بتا (Theta/Beta Ratio) به دلیل کاهش فعالیت تتا
• الگوی کلی مرتبط با تحریک‌پذیری بیش از حد و ناتوانی در مهار شناختی
• بی‌ثباتی در انسجام عملکردی بین نواحی فرونتال و تمپورال

این یافته‌ها نشان می‌دهند که در کودکان، سیستم عصبی هنوز در حال شکل‌گیری است و مسیرهای بازداری شناختی (Inhibitory Networks) به‌طور کامل تثبیت نشده‌اند. در نتیجه، مغز کودک مبتلا به این نوع از ADHD، به شکل گسترده‌تری در وضعیت «برانگیختگی بیش‌فعال» قرار دارد.

الگوی EEG در بزرگسالان مبتلا به ADHD نوع High Beta

در بزرگسالان، اگرچه هنوز افزایش امواج بتای بالا وجود دارد، اما این افزایش موضعی‌تر و منطقه‌ای‌تر است. الگوی QEEG معمولاً نشان‌دهنده‌ی تمرکز بیش‌فعالی در نواحی پیش‌پیشانی چپ (F3، Fz) و گاه در بخش‌های خلفی لوب فرونتال است. در عین حال، برخی از بزرگسالان مبتلا به این نوع ADHD افزایش غیرطبیعی انسجام بین‌لوبی (Interhemispheric Coherence) را نیز نشان می‌دهند.

این یعنی اگرچه شدت برانگیختگی نسبت به دوران کودکی کاهش یافته، اما اتصال بیش‌از‌حد سیناپسی بین مدارهای اجرایی باقی مانده است — حالتی که با «تفکر مداوم، اضطراب شناختی و خستگی ذهنی» شناخته می‌شود.

در این گروه، مغز از حالت “بیش‌تحریکی” کودکانه خارج شده و به سمت “فرسودگی شناختی” مزمن حرکت کرده است.

تحلیل مقایسه‌ای بین دو گروه

بیست نکته‌ی طلایی برای ثبت دقیق سیگنال EEG و تضمین کیفیت تحلیل QEEG

در دنیای نوروساینس، کیفیت سیگنال EEG، مهم‌ترین عامل در اعتبار هر تحلیل QEEG است.
حتی یک تماس ضعیف بین الکترود و پوست سر یا یک صدای محیطی ساده می‌تواند داده را آلوده و نتیجه را از واقعیت دور کند.
QEEG مثل نقشه‌ای دقیق از فعالیت مغز است؛ اما اگر پایه‌ی این نقشه، یعنی ثبت اولیه، دقیق نباشد، تمام تحلیل‌ها بر پایه‌ی داده‌های اشتباه بنا می‌شوند.
در این مقاله ۲۰ نکته‌ی علمی و کاربردی آورده شده که رعایت آن‌ها در کلینیک‌ها و مراکز نوروفیدبک، کیفیت سیگنال ثبت‌شده را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

🔹 ۱. اطمینان از تمیز و خشک بودن الکترودها یا کلاه EEG

قبل از شروع ثبت، حتماً از تمیز بودن تمام الکترودها و خشک بودن کامل سطح داخلی کلاه ثبت مطمئن شوید. ماندن ژل یا رطوبت باعث افزایش امپدانس و ایجاد نویز می‌شود.

🔹 ۲. شست‌وشوی مو پیش از مراجعه

به مراجع اطلاع دهید که موهای خود را در روز ثبت بشوید و کاملاً خشک کند. بعد از شست‌وشو از نرم‌کننده یا ماسک مو استفاده نکند، چون این مواد چرب رسانایی را کاهش می‌دهند.

🔹 ۳. اجتناب از مواد حالت‌دهنده‌ی مو

تافت، ژل، واکس یا کرم‌های حالت‌دهنده، چسبندگی الکترود را مختل می‌کنند و باعث ناپایداری سیگنال می‌شوند.

🔹 ۴. حذف زیورآلات فلزی

بهتر است مراجع زیورآلات و گوشواره‌های فلزی را در منزل باز کند تا از تداخل الکتریکی و خطر گم شدن آن‌ها جلوگیری شود.

🔹 ۵. پوست و صورت بدون مواد چرب یا آرایشی

پوست چرب یا پوشیده از کرم و لوازم آرایش، مقاومت سطحی را بالا می‌برد و امپدانس را افزایش می‌دهد. اگر لازم است، مواد آرایشی قبل از ثبت با دستمال مرطوب پاک شوند.

🔹 ۶. لباس راحت و آزاد

لباس‌های تنگ یا یقه‌اسکی می‌توانند باعث ایجاد تنش در گردن و شانه شوند و نویز عضلانی ایجاد کنند. پوشش راحت و نخی برای مراجع ایده‌آل است.

🔹 ۷. پرهیز از کافئین

کافئین در قهوه، چای، نوشابه، شکلات داغ و نوشیدنی‌های انرژی‌زا وجود دارد و باعث افزایش فعالیت بتا در مغز می‌شود. حداقل دو ساعت قبل از ثبت نباید مصرف شود.

🔹 ۸. پرهیز از سیگار و نیکوتین

سیگار، حتی نوع الکترونیکی، باعث افزایش تنش عصبی و تغییر در امواج مغزی می‌شود. بهتر است مراجع حداقل دو ساعت قبل از جلسه از مصرف آن خودداری کند.

🔹 ۹. پرهیز از مصرف الکل و مواد محرک

مصرف الکل یا ماری‌جوانا تا ۶ ساعت قبل از ثبت، موجب تغییر در فاز امواج و کاهش دقت ثبت می‌شود.

🔹 ۱۰. نور مناسب محیط

نور شدید یا چشمک‌زن باعث پلک‌زدن مداوم و حرکت چشمی می‌شود. نور محیط باید ملایم و ثابت باشد و اگر مانیتوری در مقابل فرد قرار دارد، نور آن کاهش داده شود.

🔹 ۱۱. سکوت و آرامش در محیط ثبت

کوچک‌ترین صدا یا گفت‌وگو در اطراف مراجع می‌تواند تمرکز او را برهم زند و منجر به تغییر در ریتم آلفا شود. محیط باید آرام و بدون رفت‌و‌آمد باشد.

🔹 ۱۲. دمای مناسب

دمای محیط نباید خیلی گرم یا خیلی سرد باشد. هوای سرد باعث لرزش عضلات و نویز مکانیکی می‌شود؛ گرما نیز باعث بی‌قراری و تنش می‌گردد.

🔹 ۱۳. توضیح فرایند ثبت به مراجع

اگر مراجع نداند قرار است چه اتفاقی بیفتد، دچار اضطراب می‌شود و مغزش وارد حالت بتای بالا خواهد شد. چند دقیقه وقت بگذارید و روند کار را ساده و شفاف توضیح دهید.

🔹 ۱۴. وضعیت بدنی و فک ریلکس

به فرد یاد دهید فک خود را کمی باز نگه دارد تا عضلات صورت درگیر نشوند. هرگونه تنش عضلانی باعث نویز EMG می‌شود.

🔹 ۱۵. امپدانس پایین و متعادل

امپدانس هر کانال باید کمتر از ۵ کیلو اهم باشد و اختلاف بین کانال‌ها بیش از ۱ کیلو اهم نباشد. این محدوده بهترین تعادل را بین رسانایی و پایداری ایجاد می‌کند.

🔹 ۱۶. پیشگیری از خواب‌آلودگی یا بی‌قراری

اگر فرد خسته است یا به خواب می‌رود، ثبت را متوقف کنید. چند دقیقه صحبت ساده یا حرکت بدن می‌تواند ریتم مغزی را به حالت طبیعی برگرداند.

🔹 ۱۷. کنترل حرکات چشم

حرکات چشم از شایع‌ترین منابع آرتیفکت هستند. به مراجع آموزش دهید در حالت چشم بسته پلک نزند و در حالت چشم باز، فقط به یک نقطه ثابت نگاه کند.

🔹 ۱۸. ریلکسیشن ذهنی

از مراجع بخواهید هنگام ثبت به موضوع خاصی فکر نکند. مغز باید در حالت پایه (Resting State) ثبت شود، نه هنگام پردازش فعال.

🔹 ۱۹. بررسی شاخص‌های آماری کیفیت

پس از ثبت، دو شاخص Test-Retest Reliability (بالاتر از ۰.۹) و Split-Half Reliability (بالاتر از ۹۵٪) باید بررسی شود. این دو شاخص تضمین می‌کنند داده‌ها پایدار و قابل تحلیل هستند.

🔹 ۲۰. ثبت گزارش و مستندسازی

در پایان ثبت، شرایط محیط، وضعیت مراجع، زمان دقیق و هر عامل غیرعادی باید در فرم گزارش یادداشت شود. این اطلاعات به تحلیل‌گر QEEG کمک می‌کند در تفسیر داده‌ها دقت بیشتری داشته باشد.

📊 جمع‌بندی

کیفیت ثبت EEG تنها به مهارت اپراتور وابسته نیست، بلکه به دقت در تمام جزئیات قبل، حین و بعد از ثبت بستگی دارد.
رعایت این ۲۰ نکته باعث می‌شود سیگنال مغزی تمیز، دقیق و بدون نویز باشد — داده‌ای که می‌توان با اطمینان آن را وارد نرم‌افزارهای تحلیل QEEG و سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مانند EEGLOG کرد.

به خاطر داشته باشید: در QEEG هیچ تحلیلی مهم‌تر از داده‌ی درست نیست.
کیفیت ثبت، پایه‌ی کیفیت درمان است.